Maliye, Kurgan Ve Vedas İle 7/24 İşletmenin İçinde
İZBAŞ MALİ VE MEVZUAT DANIŞMANI PROF. DR. KERAMETTİN TEZCAN:
“1 EKİM’DE UYGULAMAYA BAŞLANAN YAPAY ZEKÂ TABANLI KURGAN VE VEGAS SİSTEMLERİ, İŞ DÜNYASI VE MALİ MÜŞAVİRLER ARASINDA HÂLÂ TAM OLARAK ANLAŞILMADI”
“Elektronik ortamda yapay zekâya dayalı vergi denetiminde ‘kurgan’, ‘viz’ ve ‘dijital izler ve veri madenciliği’ kullanımı; vergi mahremiyeti, kişisel verilerin kullanılması ve anayasanın ticaretin serbestliğini koruyan hükümleri açısından sorunsallık teşkil ediyor.”
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 1 Ekim 2025 tarihi itibarıyla uygulanmasına başlanan Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN) ve Vergi Denetim ve Analiz Sistemi (VEDAS) Türkiye’de faaliyet gösteren her ölçekteki işletmelerin, ortaklarının ve yetkililerinin vergi denetiminde yepyeni bir dönemin başlangıcı oldu. Yapay zekâ tabanlı olarak sahte belge kullanan ve düzenlenleyenlerin takibi ve cezalandırılmasında mali sistemi değiştirecek kurallar getiren uygulamanın tüm yönleri; İzmir Serbest Bölgesi ve Menemen Ticaret Odası’nın iş birliği ile düzenlenen konferansta detayları ele alındı.
MALİ MÜŞAVİRLERDEN YOĞUN İLGİ
İzmir Serbest Bölgesi (İZBAŞ) Mali ve Mevzuat Danışmanı Prof. Dr. Keramettin Tezcan’ın konuşmacı olduğu konferans, işletme sahipleri ve mali müşavirlerden yoğun ilgi gördü. Türkiye’nin önde gelen mali hukukçuları arasında yer alan Tezcan, KURGAN’ın temel felsefesinin mükelleflerleri “riskli” olarak etiketlemek değil; mal ve hizmet alışverişi gibi işlemlere bir risk puanı atamak olduğunu ve bir erken uyarı sistemi olarak sinyal verdiğini belirtti.
Sistemin, alıcı veya satıcıya risk puanı atamadığını, bunun yerine çok sayıda veri kaynağını analiz ederek işlemin kendisinin ne kadar riskli olduğunu hesapladığını vurgulayan Keramettin Tezcan, “İşletme sahiplerimiz ve mali müşavirlerimizin, geride kalan bir ayı aşkın sürede KURGAN ve kısa adı VEDAS olan Vergi Denetimi ve Analiz Sistemi ile ilgili olarak yeterli bilgi sahibi olmadığını görüyoruz. Bu yeni dönem, Türkiye’nin de içinde olduğu OECD ülkelerinin tümünde uygulanmaya başlanan bir sistemler bütününün ülkemizdeki uygulamasıdır. Ayrıca ülkemizin gri listeye dönmemek için gerekli koşullar arasında yer almaktadır. Sistemin temel amacı, vergiye gönüllü uyumun artırılmasıdır.” dedi.
VERİLERE ANLIK ERİŞİM
KURGAN’ın, e-belge gibi anlık verilere erişerek çalışmak üzere tasarlandığına işaret eden Tezcan, mükelleflerin bilgi isteme yazılarına verdiği cevapların da doğrudan risk analiz sisteminin bir girdisi olarak kullanıldığını ve denetim planlarını dinamik olarak etkilediğini kaydetti.
Sistemin doğru anlaşılmasının büyük önem taşıdığını sözlerine ekleyen Prof. Dr. Keramettin Tezcan şu değerlendirmeyi yaptı:
“KURGAN, tek başına bir yazılım projesi değildir. Sahte belge düzenlemenin ‘öncül suç’ sayılması, vergi incelemesi ile vergi suçu soruşturmasının birbirinden ayrılması gibi mevzuat değişiklikleri ve denetim süreçlerini hızlandıran Rapor Otomasyon Sistemi gibi teknolojik yeniliklerle birlikte bütüncül bir stratejinin parçasını oluşturmaktadır. Sistemin çok sayıda kriterden oluşan analiz tarafı, işlem risklerini ölçmektedir. İşlemlerin gerçeklikten uzak olması, miktar veya mahiyet itibariyle gerçek durumu doğru yansıtmaması en temel işlem risklerini barındırmaktadır. Ayrıca mükelleflerin ilişkili mükelleflerle emsaline aykırı düşecek şekilde mal veya hizmet alım veya satımında bulunması da riskli bir işlemdir. Sistem şimdilik işlemlerin gerçekliğine odaklı analizler yürütmektedir. KURGAN, mümkün olan en kısa sürede sahte belgeyi tespit etmeye çalışır. Cari denetimlerin yapılmasına imkân sağlaması ve bilgi isteme yazıları ile mükelleflere risk durumlarına yönelik sinyalleme yapan bir uygulamadır. Böylece sadece yüksek risk skoru taşıyan sınırlı sayıdaki işleme odaklanılır. Bir yandan mükelleflere de kendi risk durumları ile ilgili değerlendirme yapma imkânı sağlamaktadır. Elektronik ortamda yapay zekâya dayalı vergi denetiminde ‘KURGAN’, ‘VİZ’ ve ‘Dijital İzler ve Veri Madenciliği’ kullanımı; vergi mahremiyeti, kişisel verilerin kullanılması ve Anayasa’nın ticaretin serbestliğini koruyan hükümleri açısından sorunsallık teşkil ediyor.”
Konferansın sonunda Menemen Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı İzzet Süsoy ve İZBAŞ Yönetim Kurulu Başkanı Eyüp Sevimli tarafından Keramettin Tezcan’a Atatürk portresi takdim edildi.
KURGAN ve VEDAS’ta RİSK ANALİZİ
DEĞERLENDİRMELERİNDE
ÖNE ÇIKAN BAŞLIKLAR
Sahte Belge Düzenleyenler ve Kullananlar
Kasa hesabında sürekli olarak normalin üzerinde nakit bulunması
Sirket ortak ve ilişkili kişilerine yüksek tutarlı borç para verilmesine rağmen faiz gelirlerinin olmaması yada düşük olması
Sirketin ortağına ya da ilişkili kişilere sermayesinin üç katı tutarında borçlu olması
İşletmelerin kasa ve banka hesaplarında yeterli bakiye bulunmasına rağmen yüksek tutarlı kredi kullanımı nedeniyle oluşan finansman giderlerinin bulunması
Mükellef ile doğrudan yada dolaylı ilişkili kişiler üzerinden yapılan çek tahsilatları
Bilançoda yer alan ticari alacak tutarlarının gelir tablosundaki satışlar toplamı ile uyumlu olmaması
Değersiz alacakların bulunması
Şüpheli alacaklar için şüpheli hale geldiği yıldan sonra dava açılarak karşılık gideri yazılması ya da dava açılan dönemden sonra karşılık gideri yazılması
Ticari borçlar bilançonun aktifindeki ticari alacaklar ve stoklar hesaplarıyla uyumlu olmaması
Yüksek tutarlı stok görünümü
Yüksek tutarda stok değer düşüklüğü karşılığı ayrılması
Avans hesaplarının uzun süre açık tutulması
Maddi duran varlıkların tutarının işletmenin faaliyeti ile uyumu
Dönem için amortisman ayırma yönteminin değiştirilmesi
Büyük tutarda hazır değeri mevcut iken banka kredi kullanımı olması
Banka kredi kullanımı varken ortaklara borç verilmesi
Karlılık oranının sektörel ortalamaya göre sapma göstermesi
Gelir tablosunda yer alan toplam satışlara oranla karın düşük olması
Karlılık oranının diğer yıllara göre sapma göstermesi
Nakit satışlarının sektör ortalamasının altında ya da üstünde olması
